بررسی و تبیین نظام کارکرد نشانه‌ها در خوانش معماری مذهبی دوره زندیه (نمونه موردی: مسجد وکیل شیراز)

چکیده: اهمیت دوره زندیه، روند شکل‌گیری تاریخ معماری ایران، تا پیش از دوره قاجار، از آنجاست که هنوز هنر و معماری ایران از منابع و پدیده‌های محیطی چون: عوامل اقلیمی و ریشه‌های فرهنگی- بومی تاثیر می‌پذیرفته است. بر این مبنا، این دوره به عنوان آخرین دوره تا پیش از تحولات فرهنگی ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف این تحقیق شناخت جنبه‌های اثرگذار درون‌مایه‌های فرهنگی دوره زندیه در شکل‌گیری هنر و معماری این دوره با در نظر گرفتن این موضوع که نشانه و نماد گرایی یکی از قدیمی ترین ابزرارهای ارتباطی بین مردم محسوب می شود که شاهد این امر در دوره های مختلف از آغاز شروع تمدن ها و یک جانشینی در اولین سکونت گاهای انسان های اولیه( غارها) تا بنهای مختلف و مدرن امروزی می باشیم.بر اساس دیدگاه و نظریه های خاص موجود در اسلام نماد ها و نشانه ها دارای ویژگی ها و خصوصیات خاص مربوط به خود می باشند که برای به نمایش گذاشتن آنها در آثار معماری از خصوصیات ظاهری و معنوی آنها در قالب تمثیل نیز استفاده می شود. با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های معناکاوانه معماری مساجد، با استفاده از روش نشانه‌شناسی به تحلیل مفاهیم نمادین و معانی روحانی این آثار هنری پرداخته شده است. ماهیت پژوهش از نوع کیفی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و از مطالعات اسنادی و میدانی جهت گردآوری اطلاعات استفاده شده است. نشانه‌شناسی نقوش و نگاره‌های مسجد وکیل حاکی از آن است که در معماری بنا، نگرش قوی عرفانی دوران صفویه با حرکت به سمت محتوای فرهنگ و هنر قومی ساده‌تر شده و از ذهنیت‌های طبیعت‌گرای هنر زندیه ساختار یکدست و ساده شده‌ای از الگوی معماری مساجد ایرانی را شکل داده است. با بررسی نشانه ها به عنوان یک هنر در دوران زندیه در مسجد وکیل شیراز می توان دریافت که نقوش موجود به سه دسته، نقوش خطاطی، هندسی و گیاهی (انتزاعی و واقع گرا) تقسیم می‌شوند.

Abstract: Aims: Religious architecture of Iran, after Islam, with new concepts and essence, expresses the most beautiful and complex examples of the spatial system, decorations and the level of perception and perception of space. Zandieh period is one of the pleasant and calm days in the social life of the Iranian people and one of the good memories of Persian history. The importance of this period, the formation of the history of Iranian architecture, before the Qajar period, is that Iranian art and architecture are still influenced by environmental sources and phenomena such as: climatic factors and cultural-indigenous roots. Architecture that precedes the cultural developments of the Qajar period, which according to most existing texts in comparison with the works of the period before and after, has a simplistic structure and background without ancient art and architecture (Achaemenid) and some techniques of the Safavid period. Based on this, this period has been studied as the last period before the cultural developments in Iran. The purpose of this study is to identify the effective aspects of the cultural content of the Zandieh period in the formation of art and architecture of this period.
Methods: The nature of the research is qualitative and the research method is descriptive-analytical, interpretive and documentary, library and field studies have been used to collect information.
Findings: The semiotics of the motifs and drawings of Vakil Mosque indicate that in the architecture of the building, the strong mystical attitude of the Safavid era has been simplified by moving towards the content of ethnic culture and art and has formed a uniform and simplified structure of the architectural pattern of Iranian mosques.
Conclusion: The concepts of motifs and drawings are important in explaining the values of the ethnic art of the Zand dynasty and as a potential context for the emergence and display of the aesthetic components of Zandieh art.